PODKOWIAŃSKI MAGAZYN KULTURALNY, nr 64

Pomysły, sukcesy, plany

Z Grzegorzem Zegadłą, dyrektorem Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Pruszkowie, rozmawia Małgorzata Wittels


Żyjemy w czasach, kiedy słowo przegrywa z obrazem, a książka z komputerem i Internetem. Jak w tej sytuacji czuje się ktoś, kto swoje życie poświęca książce?

Chwilami schizofrenicznie. Czasem mam wrażenie, że jestem przedstawicielem kultury, która przemija, że jestem, jak napisał Jacek Dehnel, otoczony morzem barbarzyńców. Adam Kalicy nazwał mnie ostatnio żywą skamieliną. Ale myślę tak jedynie wtedy, gdy przychodzi kryzys, bo zwykle jednak mam pewność, że warto się książką zajmować, ponieważ są jeszcze ludzie, którym jest ona – a więc także i biblioteka – potrzebna. Czasem wystarczy jeden telefon, przypadkowa rozmowa z czytelnikiem na ulicy, ciepły uśmiech i wiem, że nie jest to praca nadaremna. Ale to prawda, że biblioteki muszą iść z duchem czasu. Te, które nie chciały lub nie umiały, umarły lub umrą wkrótce. Nasza biblioteka okrzepła. Nie ukrywam, a nawet podkreślę, że niemała w tym zasługa obecnych włodarzy. Drzewiej różnie bywało. Dziś działa w Pruszkowie dziesięć placówek bibliotecznych: wypożyczalnia główna, biblioteka naukowa i osiem filii, a wszystko razem stanowi organizm pod nazwą Książnica Pruszkowska.

Piękna nazwa.

Jam to się, niechwalący, sprawił. I każda z bibliotek ma swego kierownika, budżet, za który odpowiada, i czytelników, z myślą o których dokonuje zakupów.

Wielu czytelników narzeka, że książki się starzeją, że źle dziś czyta się długie opisy przyrody, rozważania nad przeżyciami bohaterów. Już film sprawił, że chcemy, by wszystko działo się szybciej, by nic nie zatrzymywało nas w drodze do celu, jakim jest pointa, rozstrzygnięcie konfliktu czy zakończenie perypetii. A dzisiejsze interaktywne media pozwalają regulować sobie samemu tempo recepcji.

Stanowczo protestuję przeciw twierdzeniu, że książki się starzeją. Uważam, że każda, nawet przez lata zapomniana, znajdzie w którymś momencie swego czytelnika. Dlatego staramy się przechowywać je tak długo, jak tylko się da. Smucą mnie „nowocześni” bibliotekarze bezmyślnie kończący ich żywot, tłumacząc to idiotycznymi, bezdusznymi zarządzeniami. Fakt, że dbamy o stare książki, nie oznacza, że skupiamy się wyłącznie na przeszłości. Żywo reagujemy na nowe trendy w czytelnictwie – kupujemy dużo audiobooków, wydawnictwa multimedialne. Niestety, zainteresowanie tego rodzaju ofertą jest bardziej niż nikłe.

A czytelnicy? Kim są – emerytami, ludźmi pracującymi czy uczniami, poszukującymi lektur?

Pracuję już prawie trzydzieści lat i nie widzę jakiejś radykalnej zmiany w strukturze wiekowej naszych czytelników. Przeważają od lat seniorzy i młodzież, może ostatnio wzrasta liczba starszych czytelników.

Których nie stać na zakup nowości, jak wiadomo, bardzo drogich.

My też nie możemy kupić tylu książek, ile byśmy chcieli. Ale staramy się, żeby nasza oferta była różnorodna.

To konieczne w czasach, gdy ci, którzy dawniej czytali Verne`a, Szklarskiego, Nienackiego, dziś wolą buszować po Internecie. W jaki sposób Pruszkowska Książnica stara się przytrzymać czytelników i pozyskać nowych?

Nasze działania idą w wielu kierunkach. Biblioteka szybko się modernizuje. Udostępniliśmy swoje katalogi w Internecie, niedługo większość procesów będzie skomputeryzowana. Z myślą głównie o czytelnikach seniorach uruchomiliśmy bezpłatne kursy komputerowe. Organizujemy też liczne wieczory autorskie, promocje książek, spotkania z ciekawymi ludźmi. (Z braku odpowiednich pomieszczeń odbywają się one w zaprzyjaźnionych instytucjach kultury, dysponujących większą liczbą miejsc). Dziś komputery są w każdej czytelni, a dostęp do Internetu jest oczywiście bezpłatny. Chcemy, by nie odbywało się to kosztem dostępu do książek. Zresztą sami czytelnicy by na to nie pozwolili. Kiedy w czytelni naukowej wykroiliśmy trochę miejsca na stanowiska dla internautów, czytelnicy zaprotestowali i musieliśmy przygotować dodatkowe stanowiska dla zwolenników tradycyjnej lektury.

Widziałam niedawno bibliotekę, w której jasna i przestronna sala zajęta była przez stanowiska komputerowe, a książki, ściśnięte w ciemnej i ciasnej części, z pewnością nikogo nie przyciągały. Jak to jest w Pruszkowie?

Otworzyliśmy właśnie czasowo zamkniętą filię i przenieśliśmy ją do nowego lokalu przy ulicy Chopina. Budynek został zbudowany specjalnie dla biblioteki. Wydzieliliśmy tam oddzielne sale dla komputerów i tradycyjnej czytelni.

A jak przedstawia się sytuacja finansowa bibliotek Pruszkowa i całego powiatu?

Wszystko zależy od lokalnych samorządów. O Pruszkowie wspomniałem, jest nieźle. W Nadarzynie sytuacja jest świetna, Michałowice zawsze miały pieniądze na książki, w Brwinowie natomiast jest skandalicznie – biblioteka mieści się w barakach na tyłach urzędu, gdzie książki niszczeją z powodu wilgoci. W Piastowie zamknięto wprawdzie filię biblioteki miejskiej, ale mamy obietnicę władz miasta, że wkrótce zacznie działać w nowym miejscu.

To w miastach, a na wsi? Wiadomo, że w Polsce zamyka się wiejskie biblioteki.

W naszym powiecie nie. W Młochowie niedawno została otwarta nowoczesna filia biblioteki nadarzyńskiej, znakomicie pracuje biblioteka w Otrębusach – są wystawy, spotkania autorskie, jest dostęp do Internetu. Sytuacja bibliotek zależy w dużym stopniu od samych bibliotekarzy. W latach dziewięćdziesiątych usiłowano zlikwidować w Pruszkowie trzy filie naszej biblioteki. Zrobiliśmy szum, napisałem wtedy „donos” do wszystkich gazet, bibliotekarze wyłożyli listy poparcia dla naszych działań, zbierali podpisy w swoich filiach. W efekcie ówczesny prezydent został zasypany telefonami, protestami i władze musiały zrezygnować ze swego zamiaru.

I całe szczęście. Jeśli prawdą jest, że połowa Polaków książek nie czyta, to w każdym razie nieczytający mieszkańcy Pruszkowa nie mają usprawiedliwienia. Dziesięć bibliotek w niewielkim mieście może przyprawić o zawrót głowy. Czy jest wśród nich jakaś specjalizacja?

Tak, wprowadzamy taki eksperyment. Na przykład filia nr 7 ma profil europejski, działa przy niej Klub Młodego Europejczyka. Filia nr 8 – pedagogiczny, powstała zresztą na bazie dawnej biblioteki pedagogicznej. Nowa biblioteka przy Chopina nastawiona jest na zbiory dotyczące historii sztuki. Zamierzamy tam również organizować cykliczne wernisaże i wystawy. Bo współczesna biblioteka powinna funkcjonować jako centrum kulturalne.

Pruszkowska Książnica jest pod tym względem szczególnie aktywna. Coroczne konkursy o zasięgu ogólnopolskim, własne wydawnictwa książkowe i periodyczne...

Tak się szczęśliwie składa, że udaje mi się łączyć pracę z pasją. Mam też szczęście do ludzi, którzy przychodzą do mnie z ciekawymi pomysłami, a ja próbuję je rozwijać i realizować. Konkurs recytatorski poezji Gałczyńskiego wymyśliła moja córka, za co między innymi została odznaczona przez dyrektora Prania [muzeum Gałczyńskiego] orderem Srebrnej Gęsi. A Grażyna Tatarska, pruszkowska poetka, wymyśliła konkurs poetycki imienia Norwida – miał on być jednorazową imprezą uświetniającą stulecie naszej biblioteki, która powstała w 1903 roku. Oba konkursy rozrosły się ogromnie, norwidowski dawno już przekroczył granice Polski i stał się imprezą o zasięgu międzynarodowym – swoje wiersze nadsyłają nam Polacy z całego świata. Działalność wydawnicza też zrodziła się przypadkiem i dopiero później została wpisana do statutu biblioteki. Zaczęło się od Międzynarodowej Wystawy Ekslibrisów Sienkiewiczowskich, zorganizowanej w 1996 roku, której katalog wydał mi się arcydziełem sztuki edytorskiej. No i złapałem bakcyla. Potem była książeczka Mariana Skwary o dziejach Pruszkowa, bardzo dobrze przyjęta przez czytelników. Kontynuujemy więc cykl o historii miasta i o jego wybitnych mieszkańcach. Konkurs Norwidowski także zaowocował już sporą biblioteczką. W sumie nasz dorobek to prawie trzydzieści tytułów, a najsłynniejszy z nich to Pruszkowscy Żydzi Mariana Skwary, książka, która zawędrowała nawet do Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie i do bibliotek w Hajfie i Tel Awiwie. Wespół z Pruszkowskim Towarzystwem Kulturalno-Naukowym wydajemy „Przegląd Pruszkowski”.

Publikacje Książnicy są nie tylko bardzo interesujące, ale i pięknie wydane.

Miło mi to słyszeć. Zostaliśmy nawet ostatnio docenieni na szerszym forum i to dwukrotnie. Na początku roku zaproszono mnie do Rady Programowej Wydawnictwa Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. To wielki dla mnie zaszczyt, ale również dowód uznania dla naszej działalności edytorskiej. A całkiem niedawno, w październiku, książka z naszego dorobku Bronisław Chajęcki – nieznany bohater Warszawy i Pruszkowa autorstwa Mirosława Wawrzyńskiego została uhonorowana dyplomem Najlepsze Varsaviana 2009-2010. Jak wiadomo, przy przyznawaniu tej prestiżowej nagrody strona edytorska jest również brana pod uwagę. Ale my wcale nie powiedzieliśmy w tej dziedzinie ostatniego słowa. Mamy jeszcze mnóstwo pomysłów.

Uszom nie wierzę. Sukcesy, plany, pomysły... Żadnych narzekań na ciężkie czasy? Na niechętnych książce czytelników, obojętne na kulturę władze?

Muszę przyznać, że wcześniej, za poprzedniej władzy, miałem duże problemy, ale teraz jest zupełnie inaczej. Miasto finansuje konkursy Gałczyńskiego i Norwida, spotkania bardów, działalność wydawniczą, zakup książek. Wiadomo, że nie możemy kupić wszystkiego, co jest nam potrzebne, ale nie jest źle.

Jakie są zatem marzenia dyrektora Pruszkowskiej Książnicy?

Kiedyś marzyłem o tym, żeby być dyrektorem biblioteki w Podkowie. Teraz już nie.

W Podkowie? Pruszków to powiatowe miasto, dyrektorowi podlegają liczne filie i ma o wiele większe możliwości niż mała miejscowość, której nawet nie stać na własną księgarnię. Skąd takie myśli?

Dorastałem w Podkowie w latach siedemdziesiątych, kiedy biblioteką kierowała pani Wiesława Kordaczuk. Przy bibliotece działała Straż Ochrony Przyrody, założona przez niezapomnianego Witolda Tyrakowskiego, a także Służba Kultury Szlaku i koło PTTK, którego byłem sekretarzem. Mogę powiedzieć, że ci entuzjaści ukształtowali mnie, mój stosunek do kultury, do ludzi wreszcie. Zawdzięczam im bardzo wiele. To były cudowne lata, do których chętnie wracam we wspomnieniach.



 <– Spis treści numeru