Piotr Greiner

Czym jest Górny Śląsk

W wypowiedziach polityków czy telewizyjnych prezenterów pojawia się pojęcie geograficzno-historyczne „Górny Śląsk”, kojarzone z obecnym województwem śląskim. Gdy słyszymy o opadach na Górnym Śląsku i Opolszczyźnie, nie dziwi dezorientacja mieszkańców owego obszaru, a cóż dopiero — innych dzielnic III RP czy tzw. Opolszczyzna to Górny Śląsk, czy nie?. Przyjrzymy się więc, jak przez wieki rozumiano to pojęcie.

Bez dat się nie obejdzie...

Pierwszy znany przekaz źródłowy, w którym mowa jest o książętach górnośląskich, występujących obok władców dolnośląskich, pochodzi z 1427 roku. Nazwa „Górny Śląsk” upowszechnia się jeszcze później, gdyż dopiero w drugiej połowie XV wieku, w okresie panowania na Śląsku króla węgierskiego i czeskiego Macieja Korwina 1469-1490. Jego dziełem było stworzenie z tej dzielnicy pewnej całości politycznej, wchodzącej w skład Królestwa Czeskiego, której atrybutami były wspólne zgromadzenie stanowe sejm śląski i urząd generalnego starosty śląskiego. Wyraźnie jednak dzielono „kraj śląski” (Land Schlesien) na dwie części: górno- i dolnośląską. Ten dualizm widzimy w tytulaturze królów czeskich jako suzerenów książąt śląskich, w nazwach urzędów królewskich i w określaniu miejscowych panujących. Mowa więc w źródłach o ober und nider Schlesisschen lanndt, o  Horni i Dolni Slezi, o dwóch Śląskach, bądź „podwójnym” Śląsku (utraque Silesiae, beide Schlesien).

Korzenie tego dualizmu sięgają drugiej połowy XII wieku, kiedy to synowie Władysława II Wygnańca, Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi, odzyskawszy w 1163 roku dzielnicę dziedziczną swojego ojca — Śląsk, w wyniku bratobójczej walki dokonali jej podziału. Książe Mieszko najpierw wykroił dla siebie niewielkie księstwo ze stolicą w Raciborzu, które w 1177 roku zostało powiększone o małopolskie kasztelanie: bytomską, oświęcimską, siewierską i chrzanowską — darowiznę seniora polskiego, księcia krakowskiego Kazimierza Sprawiedliwego. Następne nabytki uzyskał po śmierci brata w 1201 roku, w konflikcie z bratankiem Henrykiem Brodatym. W 1202 roku stanął między stryjem a bratankiem układ, który oddał pod władanie Mieszka Opole. Zachodnia granica Mieszkowego księstwa oparła się o „przesiekę” puszczę graniczną, która od czasów plemiennych oddzielała Opolan od innych plemion śląskich. Możemy więc stwierdzić, że w ukształtowaniu się granic Górnego Śląska, niezależnie od gier dynastycznych, pewną rolę odegrał etnos.

W ten sposób Śląsk ostatecznie podzielony został między dwie linie Piastów śląskich, na części: zachodnią, ze stolicą we Wrocławiu, której władcami byli potomkowie Bolesława Wysokiego tytułujący się książętami śląskimi, i wschodnią, w dorzeczu górnej Odry, ze stolicą w Opolu, którą władali potomkowie Mieszka Plątonogiego tytułujący się książętami opolskimi.

Przez następne dwa stulecia wschodni Śląsk określany był więc jako „Księstwo Opolskie”. To stwierdzenie nie jest jednak do końca prawdziwe, ponieważ w wyniku dziedziczenia przez licznych Mieszkowiczów, na przełomie wieków XIII i XIV został podzielony na kilkanaście udzielnych księstw. W niektórych władzę przejęli książęta dolnośląscy np. Piastowie oleśniccy w części księstwa bytomskiego i odwrotnie, Piastowie górnośląscy obejmowali księstwa dolnośląskie np. Piastowie cieszyńscy księstwo głogowskie. Powoli zacierał się podział Śląska między dwie linie dynastyczne. Ponadto prócz Piastów władcami w księstwach górnośląskich stawali się Przemyślidzi opawsko- karniowscy. Termin „Księstwo Opolskie” tracił więc rację bytu i powoli ustępował określeniu „Górny Śląsk”.

Gdy to ostatnie zdobywało sobie coraz większe uznanie w terminologii prawno-ustrojowej, przynajmniej trzy fakty polityczno- dynastyczne określały kształt terytorialny regionu w czasach nowożytnych.

Pierwszym było odpadnięcie od jednoczącego się politycznie i ustrojowo Śląska części dawnych małopolskich kasztelani, które z czasem stały się odrębnymi księstwami we władaniu Piastów z linii cieszyńskiej. W 1443 roku biskup krakowski kupił ziemię siewierską, w 1456 król Kazimierz Jagiellończyk nabył księstwo oświęcimskie, a w 1494 król Jan Olbracht stał się właścicielem księstwa zatorskiego. W ten sposób u progu epoki nowożytnej wschodnia granica Górnego Śląska ustaliła się na następne kilkaset lat na linii rzek — Wisły, Przemszy i Brynicy.

Drugim faktem było stopniowe zrastanie się polityczne ze Śląskiem księstw opawskiego i karniowskiego — za ostateczny akt możemy uznać przekształcenie księstwa opawskiego w 1528 roku w dziedziczne, a więc należące bezpośrednio do króla, księstwo Korony Czeskiej.

I wreszcie fakt trzeci — wymieranie Piastów i innych rodzin panujących w księstwach górnośląskich, między innymi Przemyślidów, i ponowne jednoczenie obszaru dawnego księstwa opolskiego, zakończone w 1521 roku przejęciem przez księcia opolskiego Jana II zwanego Dobrym księstwa raciborskiego. Oba księstwa weszły wówczas w trwały związek, znany z czasem jako księstwo opolsko-raciborskie, lub wprost — opolskie. Poza zjednoczonym w ten sposób księstwem opolskim pozostało tylko górnośląskie księstwo cieszyńskie — aż do 1653 roku we władaniu Piastów, a i później zachowujące ustrojowo-polityczną odrębność.

Granice nowożytnego księstwa opolskiego wyznaczyły też zachodnią i północną granicę Górnego Śląska. Na zachodzie nie obejmował on więc biskupiego księstwa nysko-otmuchowskiego, które kształtowało się od początku XIII wieku na obszarze tzw. przesieki, głównie z ziem wchodzących pierwotnie w skład księstwa wrocławskiego. Na północy oddzielony był od Królestwa Polskiego granicą państwową biegnącą wzdłuż rzeki Liswarty.

Bez map tym bardziej...

Autor najdokładniejszego opisu Śląska owej epoki, New vermehrte schlesische Chronika und Landes Beschreibung (Lipsk 1625), Jakub Schickfus do Górnego Śląska zaliczył obszary księstw: karniowskiego, opawskiego, cieszyńskiego, raciborsko-opolskiego i Wolne Stanowe Państwo Pszczyńskie (wyłonione w 1517 z księstwa raciborskiego). W takim samym kształcie terytorialnym Górny Śląsk został wykreślony na jednej z czterech map przeglądowych, zatytułowanej Silesia Superior, w pierwszym atlasie Śląska, wydanym w Norymberdze w 1752 roku. Posłużono się tam określeniem „księstwa górnośląskie”, tak jak w roku 1724 uczynił autor pierwszej mapy księstwa cieszyńskiego Jonas Nigrinus, nadając jej tytuł Ducatus in Silesiae Superiore Teschinensis...

Ta dosyć stabilna sytuacja nazewnicza i pojęciowa została zachwiana po podziale Śląska, a właściwie jego „górnej” części, w wyniku trzech wojen śląskich, które stoczyły Prusy i Austria w latach 1740-1763. Przy pokonanej monarchii habsburskiej pozostała tylko część Górnego Śląska księstwo cieszyńskie, południowe obszary księstw opawskiego i karniowskiego oraz kawałek księstwa raciborskiego i skrawek dolnośląski, południowa część biskupiego księstwa nysko- otmuchowskiego. Reszta dostała się pod panowanie króla Prus Fryderyka II.

Efektem tego było pojawienie się nowych pojęć: Śląsk Austriacki i Śląsk Pruski. Ten pierwszy zrobił większą karierę, także urzędowo-administracyjną, ponieważ z terenów śląskich, które pozostały w monarchii habsburskiej, uczyniono jeden twór administracyjny — najpierw pod nazwą Księstwo Śląskie 1742-1782, później włączony do Gubernium Morawskiego 1782-1849, na krótko oddzielny jako Gubernium Śląskie 1849-1860, by znów znaleźć się w Morawskim 1860-1861. W latach 1861-1918 Śląsk Austriacki (Östereichisch Schlesien) ze stolicą w Opawie był autonomicznym krajem koronnym.

Stopniowo Austriacy przestali używać nazwy „Górny Śląsk”. Co było tego przyczyną? Wydaje się, że zarówno względy praktyczne podział na Górny i Dolny Śląsk tracił sens, gdy obszary dolnośląskie na Śląsku Austriackim liczyły zaledwie kilkadziesiąt kilometrów kwadratowych, jak i rewizjonizm Habsburgów. Trzeba pamiętać, że utratę Śląska uważali oni, a szczególnie Maria Teresa, za swoją największą porażkę. Wyrugowanie określenia „Górny” z czasem utrwaliło się też w nazewnictwie części Śląska Austriackiego: Śląska Cieszyńskiego Księstwo Cieszyńskie i Śląska Opawskiego Księstwo Opawskie i Karniowskie.

Obszary Górnego Śląska zdobyte przez Prusy księstwo opolskie i północne części księstw opawskiego i karniowskiego zostały początkowo włączone do wspólnej z częścią Dolnego Śląska jednostki administracyjnej kamery dominialno-wojennej ze stolicą we Wrocławiu. Stało się to trochę „przypadkiem”, bowiem decyzję o konstrukcji administracyjnej nowego terytorium Fryderyk II Wielki podjął w październiku 1741 roku, jeszcze przed opanowaniem Górnego Śląska. Zresztą zamierzał wymienić ten region na bardziej atrakcyjne ziemie. Krótkim epizodem okazało się włączenie do pruskiego Śląska w wyniku III rozbioru Polski w 1795 roku dwóch powiatów małopolskich: siewierskiego do 1790 roku księstwa biskupiego i pilickiego. Obszar ten nazwano Nowym Śląskiem (Neu Schlesien). Na mocy traktatu w Tylży 1807 oba powiaty znalazły się w Księstwie Warszawskim, a po Kongresie Wiedeńskim 1815 — w Królestwie Polskim.

W wyniku reform administracyjnych przeprowadzonych w Prusach 1815-1816, dla górnośląskiej części Prowincji Śląskiej utworzono odrębną jednostkę administracyjną — rejencję. Początkowo nazywano ją Rejencją Górnośląską, później utrwaliła się nazwa urzędowa — Rejencja Opolska (Regierungsbezirk Oppeln), od siedziby władz administracyjnych. Długo zresztą trwał spór o wybór tej siedziby, a głównym konkurentem Opola były Gliwice. Ostatecznie zadecydowały nie względy historyczne czy wielkomiejskie, lecz racje strategiczne — Gliwice leżały zbyt blisko granicy z Królestwem Polskim. Rejencja Opolska była jedną z trzech rejencji pruskiego Śląsk. Prace nad jej ostatecznym kształtem terytorialnym ukończono dopiero w latach 1818-1820. W 1818 roku włączono do niej znaczną część dawnego księstwa biskupiego: powiaty nyski i grodkowski, a w 1820 roku kolejny powiat dolnośląski — kluczborski, przeciwko czemu protestowała zresztą szlachta tej ziemi, powołująca się na historyczne związki z Dolnym Śląskiem. Chodziło jednak o skupienie w jednych rękach administracyjnych wszystkich powiatów graniczących z ówczesnym Królestwem Polskim.

W tym samym czasie nastąpiła znacząca zmiana w podziałach administracyjnych Kościoła katolickiego na Górnym Śląsku. W 1821 roku bullą papieską De salute animarum do diecezji wrocławskiej włączono dwa diakonaty: bytomski i pszczyński, które do tej pory wchodziły w skład diecezji krakowskiej, co odzwierciedlało już tylko dawno nie istniejącą granicę między Śląskiem a Małopolską z połowy XII wieku.

Oberschlesien

W ten sposób na skutek pruskich reform administracyjnych, nie liczących się z tradycjami historycznymi, nadany został nowy kształt terytorialny pojęciu „Górny Śląsk”. Przetrwał w niezmienionej postaci przeszło sto lat, aż do nowych podziałów dokonanych po I wojnie światowej. Utrwaleniu w świadomości społecznej zamknięcia „Górnego Śląska” w granicach pruskiej Rejencji Opolskiej sprzyjały intensywne zmiany gospodarczo-społeczne w XIX i na początku XX wieku, będące wynikiem: uwłaszczenia chłopów, industrializacji oraz urbanizacji — i łączących się z tym migracji wewnętrznych i zewnętrznych. Na przełomie wieków doszły do tego wzrost nacjonalizmów i odrodzenie narodowe ludności polskojęzycznej. Nazwa „Górny Śląsk” (Oberschlesien) obecna była na co dzień w życiu kształtującego się nowego, industrialnego społeczeństwa Rejencji Opolskiej: w nazwach instytucji, koncernów, towarzystw społecznych i kulturalnych, partii politycznych, tytułach gazet i czasopism. Zarówno niemieckich, jak i polskich. Także w tych nazwach miast, które nie były w Niemczech jednostkowe, np. Bytomia (Beuthen O.S.) — tj. skrót od Oberschlesien — w odróżnieniu od Bytomia Odrzańskiego, Kluczborka (Kreuzburg O.S.) czy Prudnika (Neustadt O.S.). Dla wyróżnienia wschodniej, przemysłowej części Górnego Śląska pod koniec XIX wieku zaczęto używać, także w nazwach półurzędowych, określenia Górnośląski Okręg Przemysłowy (Oberschlesische Inndustriebezirk).

Ta przeszło wiek trwająca sytuacja pojęciowa uległa destrukcji po zakończeniu I wojny światowej i nowym podziale Górnego Śląska — tym razem między trzy państwa: Niemcy, Polskę i Czechosłowację. Pojawiły się wówczas nowe twory językowe pomocne w opisywaniu poszatkowanego regionu. Najwięcej inicjatywy słowotwórczej w tej materii wykazała strona polska. Najpierw pojawiła się nazwa „Zaolzie”, używana na określenie zachodniej części Śląska Cieszyńskiego Księstwa Cieszyńskiego, która w lipcu 1920 roku przypadła Czechosłowacji. Nazwa mająca bardzo trwały żywot, często stosowana i współcześnie. Też w lipcu 1920 roku, w uchwalonym przez Sejm Rzeczypospolitej Statucie organicznym pojawiło się „Województwo Śląskie” — jako nazwa urzędowa nowej jednostki administracyjnej, obejmującej przyznane Polsce części dawnego austriackiego Śląska Cieszyńskiego „Przedzaolzia” i dawnego pruskiego Śląska Górnego. Projekt urzeczywistnił się w czerwcu 1922 roku, a stolicą województwa zostały Katowice.

Województwo śląskie i „Śląsk Opolski”

Dlaczego wybrano nazwę „śląskie”, a nie „górnośląskie”? Wydaje się, że u podłoża tej decyzji legły kwestie polityczne, o wyraźnym zabarwieniu rewizjonistycznym w stosunku do pozostałej w granicach Niemiec reszty tego regionu. Ze względów historycznych i prawno-ustrojowych dzielono województwo śląskie wyraźnie na część cieszyńską — co utrwaliło w nazewnictwie polskim nazwę Śląska Cieszyńskiego, i górnośląską — co utrwaliło skojarzenie tego pojęcia tylko z dawnym obszarem Rejencji Opolskiej. Podkreślić trzeba, że granice zewnętrzne województwa śląskiego pozostały stabilne do końca II Rzeczypospolitej, pomimo planów wojewody Michała Grażyńskiego przyłączenia niektórych przemysłowych powiatów z ościennych województw krakowskiego i kieleckiego. Po inkorporacji do województwa śląskiego tzw. Zaolzia, zajętego przez Polskę w październiku 1938 roku, obszar województwa nadal mieścił się na historycznie ukształtowanym Górnym Śląsku. Do nowej rzeczywistości państwowo-administracyjnej przystosował się także Kościół katolicki — bullą papieską Vixdum Poloniae unitas z 1925 roku erygowano nową diecezję katowicką, w granicach województwa śląskiego.

W połowie lat dwudziestych w polskim piśmiennictwie zaczyna się pojawiać i z czasem utrwalać pojęcie „Śląska Opolskiego” jego autorem był chyba Piotr Pampuch, na określenie tej części Górnego Śląska, która pozostała w granicach Niemiec. Dlaczego? Nie chciano używać terminu „niemiecki Górny Śląsk” — bo przecież on był, czy raczej miał być, cały polski. W latach trzydziestych jako zamiennik „Śląska Opolskiego” zaczęła wchodzić „Opolszczyzna”. Nazwa nieszczęsna, moim zdaniem bo kto słyszał o Wrocławszczyźnie czy Poznańszczyźnie, o wyraźnych cechach ruszczyzny, używana pierwotnie jako pewna konstrukcja stylistyczna, między innymi przez Władysława Semkowicza w Historii Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400 (Kraków 1933). Stąd dr Urszula Zgorzelska proponuje, by mówić o „semkowiczowskiej Opolszczyznie”. Niezwykle popularna stała się dopiero po II wojnie światowej. Co ciekawe, dziś jest używana na określenie tej części niemieckiego Górnego Śląska z okresu międzywojennego tj. ówczesnej Prowincji Górnośląskiej, która należy do obecnego województwa opolskiego, ale z powojennymi dodatkami dolnośląskimi.

Mniej pomysłowi w słowotwórstwie pojęciowym dotyczącym Górnego Śląska byli i pozostali Czesi. Swoje tereny górnośląskie nazywają tradycyjnie, jak za czasów austriackich, Śląskiem (Slezsko). Slezsko znajdujemy w nazwach urzędowych Republiki Czeskiej, a herb Śląska czarny orzeł na złotym tle jest częścią jej herbu — to jedyne użycie znaków heraldyki śląskiej w skali międzynarodowej, co warte jest podkreślenia. Zjawisko, które potwierdza myślenie kategoriami historycznymi w polityce czeskiej. Wyjątkiem było określanie terminem „Górny Śląsk” niewielkiego okręgu hulczyńskiego, który Niemcy scedowały Czechosłowacji na podstawie traktatu wersalskiego z czerwca 1919 roku.

Tradycyjni w nazewnictwie byli także Niemcy w okresie międzywojennym. W październiku 1919 roku utworzyli odrębną Prowincję Górnośląską (Provinz Oberschlesien), złożoną tylko z jednej rejencji — opolskiej, z myślą o głosach mieszkańców tego regionu w planowanym plebiscycie. Granice prowincji — bez przyznanych Polsce układami genewskimi z października 1921 roku wschodnich powiatów: pszczyńskiego, katowickiego, królewskohuckiego, niemal całego tarnogórskiego, większej części lublinieckiego i rybnickiego oraz skrawków raciborskiego, bytomskiego i zabrskiego — pokrywały się z granicami historycznej Rejencji Opolskiej z lat 1818/20-1918. Prowincja Górnośląska została zniesiona przez władze nazistowskie po wygaśnięciu konwencji genewskiej, w kwietniu 1938 roku, a Rejencję Opolską w niezmienionym kształcie terytorialnym poza inkorporowanym po rozbiorze Czechosłowacji w październiku 1938 okręgiem hulczyńskim włączono ponownie do jednej Prowincji Śląskiej. Także dla określenia polskiego województwa śląskiego strona niemiecka, aby uniknąć stosowania przymiotnika „ polski”, posługiwała się nazwą „Górny Śląsk”, z dodatkiem „ wschodni” (Ostoberschlesien). Termin ten nadal używany jest w literaturze niemieckiej na określenie województwa śląskiego.

W okresie międzywojennym — pomimo podziałów państwowych na Górnym Śląsku i pewnego pomieszania pojęciowego, których przyczyny zawsze tkwiły w celach politycznych państw rywalizujących o panowanie na tych ziemiach — tworzone tu jednostki administracyjne nie przekraczały historycznie ukształtowanych granic regionu. Tak więc, nieco upraszczając, możemy powiedzieć, że do 1939 roku pojęcie „Górnego Śląska” mieściło się w granicach historycznych.

Niemieckie władze okupacyjnej w październiku 1939 roku utworzyły Rejencję Katowicką włączoną do Prowincji Śląskiej, która obejmowała obszar przedwojennego województwa śląskiego z tzw. Zaolziem i wschodnie powiaty Rejencji Opolskiej z Gliwicami, Zabrzem i Bytomiem, a w listopadzie wcieliły do tej jednostki tereny nie górnośląskie: powiaty żywiecki i będziński. Stało się to wbrew opinii części hitlerowskich elit politycznych wywodzących się z kręgów aparatu ideologiczno-rasowego. Przeważyły potrzeby ekonomiczno- gospodarcze III Rzeszy.

W grudniu 1940 roku ukazała się ustawa (z mocą od stycznia 1941 roku), która: 1) z Prownicji Śląskiej wydzieliła Prownicję Górnośląską (Prowinz Oberschlesien) ze stolicą w Katowicach, z dwiema rejencjami: katowicką i opolską;
2) do Rejencji Opolskiej włączyła: większą część powiatu zawierciańskiego i zachodnią część powiatu częstochowskiego; do Rejencji Katowickiej — prócz powiatu będzińskiego i żywieckiego, powiaty: miejski sosnowiecki, część olkuskiego i chrzanowskiego, bialski, część wadowickiego. W ten sposób, przy zachowaniu tradycyjnego nazewnictwa, powstawał kostium historyczny, w którym pojęcie „Górnego Śląska” zaczęło oznaczać coś zupełnie innego.

Tradycję zapoczątkowaną przez nazistów pogłębiły i rozwinęły powojenne władze nowego reżymu totalitarnego, komunistycznego. Jeszcze w latach 1945-1950 utrzymało się województwo śląskie „śląskie”, bo używana często wówczas i obecnie przez część historyków nazwa „ województwo śląsko-dąbrowskie” była nieprawną samowolą Aleksandra Zawadzkiego i jego otoczenia, obejmujące przedwojenne: polskie województwo śląskie i niemiecką Rejencję Opolską zwaną Śląskiem Opolskim, a także część terenów nie śląskich przede wszystkim obszar Zagłębia Dąbrowskiego, wcielonych w czasie wojny do Prowincji Górnośląskiej. Reformy administracyjne z lat 1950 i 1975 całkowicie zerwały z historyczną tradycją nazewniczą Górnego Śląska i obszary górnośląskie znalazły się w dwóch województwach katowickim i opolskim, a w latach 1975-1997 aż w czterech katowickim, opolskim, bielskim i częstochowskim. Dopiero ostatnia reforma, z 1997 roku, przywróciła przedwojenną nazwę „województwo śląskie”, na które jednak złożyły się obszary górnośląskie i małopolskie. Część zachodnia historycznego Górnego Śląska znajduje się w województwie opolskim, którego zachodnią część stanowią historyczne obszary dolnośląskie.

Lata dziewięćdziesiąte przyniosły również ważne dla Górnego Śląska zmiany w podziałach administracyjnych Kościoła. Papież Jan Paweł II bullą Totus tuus Poloniae populus z 25 marca 1992 roku ustanowił nową prowincję kościelną — metropolię górnośląską, z trzema diecezjami: opolską, katowicką i nowo erygowaną, gliwicką. Objęły one swoim zasięgiem cały historyczny Górny Śląsk w granicach Rzeczypospolitej, niestety — bez wschodnio-południowej części dekanaty Bielsko-Biała, cieszyński, czechowicki, istebniański, skoczowski, strumieński, wiślański, włączonej do diecezji bialsko- żywieckiej, części archidiecezji krakowskiej.

Podobne do losów historycznego Górnego Śląska w granicach Polski po 1918 roku były dzieje Górnego Śląska w granicach Republiki Czechosłowackiej, a od 1993 roku w Republice Czeskiej. W okresie międzywojennym były Śląsk Austriacki, teraz już Śląsk Czeski, stanowił początkowo odrębne województwo — Slezsky kraj. W lutym 1920 roku przyłączono do niego uzyskany od Niemiec tzw. kraik hulczyński, a w wyniku podziału Śląska Cieszyńskiego w październiku 1920 roku odpadła od Czechosłowacji na rzecz Polski wschodnia część dawnego Księstwa Cieszyńskiego. W 1928 roku połączono Śląsk z Morawami i utworzono wspólną morawsko-śląską jednostkę administracyjną — hejtmanstwo moravskoslezske. Po konferencji monachijskiej w 1938 roku obszary śląskie, poza przyłączonym do Polski Zaolziem, wcielono do III Rzeszy: kraik hulczyński do Rejencji Opolskiej, a resztę do nowej prowincji sudeckiej (Sudetenland), ze stolicą w Opawie. Po 1945 roku przywrócono przedwojenny kształt administracyjny. W 1949 w ramach reformy administracyjnej duże województwo morawsko-śląskie podzielono na małe województwa kraje, a obszary śląskie włączono do dwóch „małych” województw: ostrawskiego (Ostravský kraj) i ołomunieckiego (Olomoucký kraj). W latach 1960-2000 stanowiły one jedno województwo — północnomorawskie (Severomoravský kraj). I ponownie od 2000 Śląsk Czeski podzielony jest między dwa województwa: ostrawskie cały praktycznie historyczny Górny Śląsk oraz ołomunieckie niewielki fragment dawnego księstwa biskupiego nysko-otmuchowskiego tworzący jeden powiat Jesenik.

Podsumowując nasze rozważania, trzeba stwierdzić, że istnieje w ujęciu historycznym tylko jeden Górny Śląsk, a jedynie jego fragmentami są ziemie opisywane takimi pojęciami, jak „Śląsk Opolski”, „ Opolszczyzna”, „Śląsk Cieszyński” czy „Zaolzie” — zawsze jednak funkcjonujące w wymiarze historycznym, określonym czasem i przestrzenią. Tak więc, jak nie możemy nazywać aktualnego województwa śląskiego „Górnym Śląskiem”, tak i fałszerstwem jest określanie województwa opolskiego „Śląskiem Opolskim”, czy „Opolszczyzną”.

 <– Spis treści numeru