Darek Milewski

Przystanek Roslyn

Roslyn najpiękniejsze jest wiosną. Życie dawno tu się obudziło, może nawet nie zapadło w sen zimowy. Pojawiają się pierwsi turyści pod tawerną Bricks i gabinetem doktora Fleishmanna. Za chwilę może przemknie przez skrzyżowanie piękna Maggie-pilot, przedziwne wcielenie femme fatale. Zaraz, zaraz – przecież to jakby Cicely na Alasce? To jakby scena z serialu Przystanek Alaska (w oryginale „Northern Exposure”) emitowanym w telewizji kilka lat temu. Wjeżdżając do tego miasteczka w środku stanu Washington, od pierwszego wdechu powietrza, od pierwszego spojrzenia na poprzekrzywiane dachy domów, na pagórki ze ścieżkami biegnącymi wszędzie i nigdzie, wiem co urzekło autorów serialu, by wybrać Roslyn jako scenerię tego magicznego filmu. Być może tak prawdziwa Alaska nie wygląda, choć mogłaby. No i łoś gigant przechadzający się uliczkami mitycznej Cicely zatrzymał się na wielkim muralu na Roslyn Cafe i przebrał się za wielbłąda.

Roslyn to nie tylko magia architektury (drewniane fasady budynków sprzed dziesiątków lat, trochę jak z westernu), ani też legenda dawnego miasteczka górniczego. To także siedziba aż dwudziestu pięciu cmentarzy służących tysiącu mieszkańcom. Okazuje się, że w Roslyn ludzie lubili (i nadal lubią) grzebać się w etnicznych, religijnych, lożowych sąsiedztwach. Może źródeł tego przedziwnego na uwarunkowania amerykańskie zwyczaju należy szukać w historii górniczej Roslyn sięgającej XIX wieku i zbieraninie emigrantów z całego świata, którzy jako jedyni byli na tyle szaleni, by pracować w prymitywnych kopalniach węgla. W 1892 roku 45 górników zginęło w najtragiczniejszej w dziejach stanu Washington katastrofie górniczej. Większość z nich to byli emigranci włoscy, serbscy, chorwaccy, i także polscy. Roslyn w latach dwudziestych ubiegłego wieku liczyło ponad 4000 mieszkańców, którzy w większości byli związani z wydobyciem węgla. Dopiero wczesne lata sześćdziesiąte, dostępność taniej ropy zapoczątkowały upadek Roslyn. Interesujące jest, że do dziś ponad 80% złóż węgla w tych okolicach pozostaje ciągle niewydobyta. Gdyby nie Przystanek Alaska, mało kto by zwrócił uwagę na Roslyn. No i jeszcze te cmentarze.

roslyn2

Kto tam nie jest pochowany? Niezależny Zakon Dziwaków, Loża Rycerzy Pytii, Zakon Czerwonoskórych (bractwo białych mężczyzn ubierających się i zachowujących się jak Indianie), włoska loża Łowców Afryki, pogrzebowe bractwa serbskie, greckie, litewskie, chorwackie, loża masońska, Polacy i wiele innych. Groby zachowały charakterystyki narodowe i wyznaniowe. Groby masońskie ozdobione są charakterystycznymi symbolami (węgielnica i cyrkiel), wyróżniają się prostotą i brakiem symboli religijnych. Na tym też cmentarzu znajdziemy pomnik strażaków poległych kilka lat temu w pożarach w Kalifornii. Groby serbskie są określone krzyżem ortodoksyjnym, cyrylicą i wzniesionymi, często bogatymi nagrobkami. Cmentarze serbskie (w większości Czarnogórców), słowackie, chorwackie (im. dra Starcevica, XIX wiecznego polityka chorwackiego), greckie, litewskie charakteryzują się także porcelanowymi fotografiami umarłych i nagrobkami w stylu bardzo popularnym w Polsce – stojąca tablica z wysokim krzyżem i podmurówką. Owe nagrobki kontrastują z nekropolią weteranów wojennych (płaskie i małe tablice wmurowane na równi z trawą z wgłębieniem na wetknięcie flagi).

Jeszcze w 2005 roku wejście na cmentarz polski zdobiła wielka blaszana flaga biało-czerwona i ławka. Był tam też list z konsulatu RP (dotyczący czego – trudno jest dziś przypomnieć) i napis „This People Poland in America Jeszcze Polska nie zginęła... Poland has not died”. Dziś pozostał napis „Polish” i 27 grobów. Kim byli Pikielowie, Skibowie, Turowscy, Sarblewscy (Sarbiewscy?), Kapturowie, Suchowie, Mickiewicze i inni pochowani w tym miejscu? Groby z przełomu wieków (XIX/XX) można śmiało zaliczyć do pokolenia górniczego. Natomiast kim była Stephanie Skiba urodzona w 1985 i zmarła w 1999? Kto to był Antoni Piotr Skiba, ur. 1945 (Warszawa), zm. 1997? Dlaczego Vincentas Mickiewicze (ur. 1876 w Kaimo Brastos i zm. 1902) spoczywa na tym cmentarzu, a nie na litewskim w przeciwległym rogu? Tajemnicza miłość? Przypadek? Potomek Adama?

roslyn3

Na przynajmniej trzech cmentarzach chorwackich w Roslyn pochowanych jest znacznie więcej niż grobów. Według niektórych biedni emigranci i ich dzieci byli chowani bez żadnych widocznych nagrobków, a po kilku latach drewniane krzyże poddały się mrozom i wilgoci przestając oznaczać grób. Napis na jednym z grobów jest bardzo charakterystyczny dla tego miejsca i czasu. Mówi po chorwacku o biednej kobiecie, która wyszła za mąż trzy razy i trzech mężów straciła w wypadkach w kopalniach.

O ile grobami chorwackimi, serbskimi, masońskimi ktoś się zajmuje, to cmentarz polski powoli zaczyna dzielić los jego mieszkańców. Może wynika to z faktu, że Polacy nie mieli w Roslyn formalnego bractwa czy loży jak inne narodowości. Może dlatego, że było ich mało czy za mało, by się zjednoczyć choćby w celu taniego pochówku. Członkowie bractwa litewskiego, np. wpłacali do kasy bractwa $2.40 co trzy miesiące, co pozwalało na zagwarantowanie przyzwoitego pochówku. Interesujące, że wiele lat po rozwiązaniu bractwa litewskiego, dzisiejsza Lithuanian Alliance of America ciągle akceptuje kwartalne składki po $2.40. W przeciwieństwie do innych narodowości, Litwini z Roslyn pracowali nie w kopalniach, a w cegielni. Na wielu starych domach w Roslyn, a szczególnie w ścianach tawerny Bricks (45 tysięcy cegieł) można ciągle odnaleźć podpisane po litewsku cegły i cementowe płytki antycznych już chodników.

Dziś Roslyn jest miasteczkiem w dużej mierze turystycznym (przynajmniej latem). Przyjeżdżają tu miłośnicy serialu, łowcy cmentarnych historii, a nawet towarzystwo para-normalne, które dysponuje nagraniami duchów z cmentarza (brak informacji, czy mówiły po polsku). Miasteczko rozrasta się i pewnie za kilka lat podzieli los kilku innych w tym ciągle jeszcze dzikim zakątku USA – stanie się turystycznym skansenem. Kiedy jakiś pomysłowy przedsiębiorca zacznie przepędzać łosia o poranku ulicami Roslyn, będzie to czas, by poszukać następnej oazy. Może to będzie niedalekie miasteczko North Bend, filmowe Twin Peaks z jakże innego serialu? A może będzie to wreszcie samo bezsenne Seattle, do odwiedzenia którego namawia was wielbiciel pięknej Maggie, Laury Palmer i Annie Reed. I cmentarzy.

Autor przed cmentarzem w Roslyn

autor

Nazwiska Polaków pochowanych w Roslyn:

Brock, Agnes, b. 1882, d. 1941, Mother, s/w Louis
Brock, Joseph, b. 1903, d. 1960
Brock, Louis, b. 1876, d. 1954, Father, s/w Agnes
Brock, Marguerite E, b. 1913, d. 1974
Gladdus, Adam, b. 1860, d. 1929, s/w Anna & John
Gladdus, Anna, b. 1875, d. 1949, s/w John & Adam
Gladdus, Edward, b. 1907, d. 1909, s/o Adam & Anna
Gladdus, John, b. 1897, d. 1928, s/w Adam and Anna
Hendry, George Sr, b. Nov 07, 1899, d. Oct 15, 1977, Father, s/w Katherine, Maxineand Georgia
Hendry, Georgia Ann, d. 1962, Our Little Angel, Granddaughter, s/w Katherine, Maxineand George Sr
Hendry, Katherine, b. Aug 15, 1902, d. Sep 16, 1975, Mother, s/w George Sr, Maxineand Georgia
Hendry, Maxine, d. no date, Left us at age 10, Daughter, s/w Katherine, George Sr and Georgia
Kane, John G, b. 1902, d. 1961
Kaptur, Agnes Genosky, b. 1870, d. 1952
Mickewicze, Vincentas, b. 1876 in Kaimo Brastos, d. Aug 08, 1902 Roslyn
Pezas, Francizkus, b. 1879, d. 1908
Pikiel, Mary, b. 1874, d. 1918, s/w W Pikiel, w/o Stanley
Pikiel, W, b. 1904, d. 1909, s/w Mary
Pikiel, W, d. 1911, s/w W & Mary
Sarblewsky, Felix, b. 1870, d. 1944
Skiba, Piotr Antoni, b. Jan 17, 1945 Warsaw, Poland, d. Oct 21, 1997, Beloved Husbandand Father
Skiba, Stephanie, b. 1985, d. 1999
Such, Joseph, b. Mar 19, 1872, d. Aug 30, 1916
Turowski, Jan, b. 1876, d. 1909
Urbanc, R. Stanley, b. Nov 10, 1930, d. Nov 12, 1930
Wenckus, Ludwikas, b. 1882, d. Jun 26, 1909
Zykiene, Kotrina, b. 1885, d. 1909

W tekście posłużyłem się własnymi obserwacjami, materiałami z Roslyn Museum i informacjami zaczerpniętymi z Internetu.

<– Spis treści numeru