Grażyna Połuszejko

Muzeum biograficzne Wincentego Pola

Franciszek Ksawery Pohl, nabywając w 1804 roku niewielki folwark Firlejowszczyzna pod Lublinem, nie mógł przypuszczać, iż stojący tam dworek przetrwa blisko dwieście lat i stanie się miejscem upamiętniającym zasługi jego syna Wincentego Pola, poety i geografa, twórcy pierwszej na ziemiach polskich katedry geografii i jej profesora w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Związki Polów z Lublinem datują się od 1795 roku, kiedy to Franciszek Ksawery Pohl przybył tu jako sędzia fiskalny i niebawem poznał pannę, pochodzącą z rodziny znanych patrycjuszów lwowskich Eleonorę Longchamps de Berier, którą poślubił w 1800 roku. Zamieszkali w kamienicy przy ul. Grodzkiej 111, gdzie 20 kwietnia 1807 roku urodził się Wincenty. Dwa lata później rodzina opuściła Lublin i przeniosła się do Lwowa. Kamienica i folwark Firlejowszczyzna zostały sprzedane. Rodzinne miasto Wincenty Pol odwiedził dopiero w 1858 roku. Przyjazd do Lublina poprzedziła wymiana korespondencji z lubelskim duchowieństwem i przyjaciółmi. W liście do biskupa Walentego Baranowskiego pisał: „Radbym... po upływie pół wieku pomodlić się za duszę śp. Rodziców i Ojców chrzestnych w kościele, w którym byłem ochrzczony i gdzie Bóg wielki przypuścić raczył do łask, których szafarzem jest Kościół”.” W czasie tej wizyty w 1858 roku zrodził się wśród mieszkańców Lubelszczyzny pomysł ofiarowania poecie folwarku Firlejowszczyzna, należącego w przeszłości do rodziny. Patronat nad tym przedsięwzięciem objął biskup Baranowski. Z funduszu społecznego wykupiono folwark i ofiarowano go rodzinie. Pol, wdzięczny za uczyniony dar, listownie dziękował biskupowi: „Z łaski Waszej Miłości, a za Jego przewodem Obywatelstwa Województwa Lubelskiego, została mi darowana Firlejowszczyzna. Znam to, iż Waszej Miłości przede wszystkim wdzięczność winien jestem w imieniu mych dzieci, dla których oddanie kolebki mojej z rąk Obywateli Województwa Lubelskiego jest wielką puścizną i prawdziwem dobrem.”

Był to pierwszy w dziejach polskich dar narodowy, będący wyrazem uczuć patriotycznych społeczeństwa i dowodem uwielbienia dla pisarza i jego twórczości. Niestety, Wincenty Pol nie osiadł na Firlejowszczyźnie. Przeszkodą było nieprzychylne stanowisko władz zaborczych. Folwark tylko początkowo pozostawał w rękach rodziny, zapisany formalnie na dzieci Pola. W kilka lat po śmierci poety w 1877 roku został sprzedany Witoldowi Gierczyńskiemu. W 1939 roku Firlejowszczyzna stała się własnością Spółki Akcyjnej Górniczo–Hutniczej Karwina–Trzyniec, do której należała fabryka wag Wilhelma Hessa, powstała na terenie folwarku.

Neoklasycystyczny dworek, stojący na terenie upaństwowionej po wojnie Lubelskiej Fabryki Wag, przetrwał burzliwe wypadki dziejowe i do 1969 roku pozostawał przy ul. Łęczyńskiej. W związku z rozbudową fabryki został rozebrany i przeniesiony na teren skansenu, tworzonego przy ul. Kalinowszczyzna 13 w Lublinie. Organizatorzy Muzeum Wsi Lubelskiej urządzili w dworku muzeum biograficzne geografa i poety, a w setną rocznicę jego śmierci, 2 grudnia 1972 roku, dokonali uroczystego otwarcia. I odtąd dzieje dworku wpisują się w historię Muzeum Wincentego Pola. Zmiana lokalizacji skansenu spowodowała przekazanie obiektu w 1977 roku Muzeum Okręgowemu w Lublinie, (dzisiaj Muzeum Lubelskie).

Pamięć wielkiego patrioty i poety, który umiał serca rozpalać miłością Boga, ziemi ojczystej i rodziny, niesiona przez pokolenia Polaków z czasów niewoli i ucisku, pielęgnowana jest dzisiaj w Muzeum Lubelskim. Tutaj można poznać tę wybitną postać literatury, kultury i nauki XIX wieku. W niewielkich pomieszczeniach dworku na stałej wystawie prezentowana jest literacka biografia autora Pieśni o ziemi naszej, efekty prac badawczych z dziedziny geografii i etnografii, rękopisy utworów, wizerunki poety, fotografie najbliższych oraz pamiątki rodzinne.
Muzealia zgromadzone w dworku w dużej mierze ofiarowane zostały przez potomków rodziny, wnuków: Leona Pola z Tych, Tadeusza Pola z Warszawy i żonę Jerzego Pola, Zofię z Żyborskich Polową z Lublina, a także prawnuków: Adama Pola z Gliwic, Jadwigę z Polów Chybowską i Zbigniewa Pola z Lublina. Ze zbiorów rodzinnych pochodzą między innymi: bogata korespondencja, licząca 360 listów do Pola od różnych osób, portrety oraz fotografie poety i jego najbliższych, pamiątkowe przedmioty, jak srebrny puchar wręczony mu w Wiedniu w 1857 roku z okazji 50. urodzin i ukończenia druku czterech tomów Poezji, dorobek artystyczny oraz dokumenty osobiste dzieci, wnuków i prawnuków.

Zasoby muzealne są stale wzbogacane darami potomków Pola i osób prywatnych oraz zakupami. W 1997 roku nabyte zostały wizerunki rodziców poety: portret olejny matki Eleonory z domu Longchamps de Berier (NN 1800 r.) oraz portret akwarelowy ojca, Franciszka Ksawerego Pola, autorstwa Stanisława Bartusa (1812).

W 2001 roku muzeum pozyskało niezwykle cenne materiały rękopiśmienne i dokumenty. Zakupiono wówczas autografy listów Wincentego Pola oraz pisanych do niego przez: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Seweryna Goszczyńskiego, Franciszka Duchińskiego, ks. Izaaka (Isakowicza), Szymona Dutkiewicza, Ludwika Pietrusińskiego i innych, a także odpisy korespondencji poety z lat 1846-1872, sporządzone przez Władysława Leona Antoniewicza, zaprzyjaźnionego z rodziną nauczyciela z Krosna, który zbierał materiały do monografii Pola. Zakup ten w istotny sposób uzupełnił istniejący w muzeum zbiór listów. Wszystkie one znalazły się w wydanym w 2004 roku w Warszawie okazałym tomie Listy z ziemi naszej. Korespondencja W. Pola z lat 1826-1872, opracowanym przez prof. Zbigniewa Sudolskiego.

Od 1984 roku w muzeum Wincentego Pola tworzona jest kolekcja globusów opisanych w języku polskim. Stanowiona unikatowy w Polsce zbiór, liczący 110 eksponatów. Powstała dzięki staraniom Janiny E. Piaseckiej z Podkomisji Kartografii Globusowej Polskiego Towarzystwa Geograficznego we Wrocławiu. W dworku gromadzone są globusy zabytkowe i współczesne. Najstarszy w kolekcji jest globus fizyczno–polityczny z 1865 roku, wykonany w Pradze czeskiej przez Jana Felkla, w opracowaniu Mirosława Sucheckiego, a kolejne eksponaty pochodzą z okresu międzywojennego i powojennego. Do niezwykle rzadkich należą globusy lwowskiej firmy Książnica–Atlas z mapami wykonanymi przez twórcę polskiej kartografii prof. Eugeniusza Romera. Muzeum udało się pozyskać trzy globusy o treści fizycznej z 1934 roku i globus polityczny z 1938 roku, będący jedynym zachowanym egzemplarzem. Globusy współczesne, wydawane przez Tadeusza Głowalę w Rębkowie pod Garwolinem, przekazywane są do zbiorów jako dary właściciela firmy.

Okazją do szerokiej prezentacji muzealnej kolekcji była zorganizowana w czerwcu 2004 roku w dworku wystawa globusów, która znalazła się w programie obrad 53. Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego odbywanego w Lublinie. Zwiedziła ją prawie 300-osobowa grupa pracowników naukowych i nauczycieli, uczestników konferencji. Ekspozycja ta otrzymała I Nagrodę Ministra Kultury w Konkursie na Muzealne Wydarzenie Roku, Sybillę 2004, w kategorii Wystawy Przyrodnicze, Techniczne i Medyczne.

Wypada również wspomnieć o zbiorach ikonograficznych, dokumentujących miejsca pobytu Wincentego Pola: litografiach Napoleona Ordy, rysunkach Adama Lerue, kartkach pocztowych z widokami Wilna, Lwowa, Krakowa, Stanisławowa, Kołomyi, Czerniowiec oraz pocztówkach tatrzańskich z Doliny Kościeliskiej, przedstawiających krzyż z napisem I nic nad Boga, postawiony przez Pola i jego akademików w 1852 roku.

Zasoby muzealne, ale przede wszystkim bogata osobowość poety, jego szerokie zainteresowania, kontakty i przyjaźnie stanowią niewyczerpane źródło inspiracji do tworzenia wystaw o różnorodnej tematyce.

Otwarciom wystaw towarzyszą sesje naukowe, spotkania z wybitnymi znawcami kultury i epoki, promocje książek, koncerty muzyczne, recytacje. Godzi się wspomnieć o współdziałaniu muzeum z Lubelskim Towarzystwem Miłośników Książki, którego uroczyste przedwieczerze, związane z dekoracją wyróżnionych najwyższym odznaczeniem bibliofilskim – Orderem Białego Kruka ze Słonecznikiem – odbywają się w Dworku Pola.

W muzeum organizowane są wystawy prezentujące ex libris, grafikę, malarstwo oraz fotografię artystyczną. Prowadzi się tu także lekcje, m.in. o literaturze krajowej doby romantyzmu, o dworze szlacheckim.

Jubileusz dwusetnych urodzin poety jest okazją do przybliżenia jego sylwetki. W Lublinie w 2006 roku powołany został Komitet Obchodów Roku Wincentego Pola.

W wielu miastach organizowane są konferencje naukowe (np. Wincenty Pol jako geograf i krajoznawca w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, W. Pol – fascynacje literaturą i krajobrazem, w Lublinie i we Lwowie).
Lubelskie uroczystości jubileuszowe zainaugurowało 20 kwietnia otwarcie w dworku wystawy I nic nad Boga. Wiara, Kościół, duchowieństwo w życiu i twórczości W. Pola. Ekspozycja zorganizowana we współpracy z Biblioteką Uniwersytecką KUL–u skupia się na życiu duchowym Pola, człowieka głębokiej wiary, blisko związanego z Kościołem i duchowieństwem wszystkich obrządków chrześcijaństwa.
W obchodach jubileuszowych uczestniczą uniwersytety, muzea, stowarzyszenia, biblioteki, szkoły noszące imię Wincentego Pola, potomkowie rodziny.

Staraniem Wyższej Szkoły Społeczno–Przyrodniczej im. W. Pola w Lublinie w 2006 roku wydane zostały reprinty utworów poety – Pieśń o ziemi naszej, Mohort i  Rok myśliwca z ilustracjami Juliusza Kossaka.

Dworek Wincentego Pola

 <– Spis treści numeru